Het is vandaag Earth Overshoot Day voor de Benelux: als de hele wereld leefde zoals wij, waren alle grondstoffen die de Aarde dit jaar kan voorzien al op. Elke dag gaan we dieper in het rood bij onze planeet. Het IPCC, het klimaatpanel van de VN, waarschuwt dat we zelfs vlak voor een klimaatramp staan. Ook de toekomst van retail en FMCG is daardoor bedreigd.
Vier aardbollen nodig
Als iedereen leefde zoals in de Benelux, hadden we vier aardbollen nodig. Dat blijkt uit de Earth Overshoot Day, een datum die ieder jaar wordt berekend aan de hand van de ecologische voetafdruk van elk land. Vandaag is de dag waarop de Benelux haar portie van de taart al op heeft: ons verbruik overstijgt de capaciteit van onze planeet.
Alleen omdat heel wat ontwikkelingslanden zo veel minder verbruiken en voor ons compenseren, krijgt Moeder Aarde nog een beetje respijt: in 2021 was het op 29 juli voor de hele wereld op. Vanaf die datum gebruikte de mensheid meer natuurlijke grondstoffen dan de Aarde in dat jaar kon regenereren.
Earth Overshoot Day valt ook elk jaar vroeger: voor België was het dit jaar op 26 maart al zover, een week eerder dan vorig jaar. Luxemburg ging zelfs al op Valentijn, 14 februari, in het rood bij onze planeet. De Nederlanders hebben nog tot 12 april, vanaf dan leven zij ook boven hun stand.
Nu of nooit voor de planeet
Net deze week heeft ook het klimaatpanel van de Verenigde Naties het derde en laatste deel van zijn ijzingwekkende klimaatrapport uit. De alarmkreten zijn niet mis te verstaan: we stevenen af op een klimaatramp. De kans dat we de opwarming van de Aarde onder de 1,5 graden kunnen houden, wordt elke dag kleiner. De gevolgen als dat inderdaad niet lukt, zijn desastreus: dan zullen planten- en diersoorten verdwijnen, zal landbouw op sommige plekken onmogelijk worden en zullen mensen op de vlucht slaan voor het wraakzuchtige klimaat. Het is nu of nooit, stelt de VN onomwonden.
“We hebben vandaag allemaal de blik op Oekraïne, en dat is natuurlijk terecht, maar er is nog een andere ramp aan de gang. Op dit moment maken we al kennis met de gevolgen van schaarste: inflatie, lege winkelrekken, prijsstijgingen; we zien wat er gebeurt als het mondiale toeleveringssysteem verstoord wordt. Maar dat is nog niks vergeleken met wat morgen staat te gebeuren”, zegt Jorg Snoeck, oprichter van RetailDetail en co-auteur van de nieuwe boeken The Future of Food en The Future of Shopping: Re-set Re-made Re-tail. De boeken beschrijven hoe ook retail en consumptie fundamenteel worden hertekend door de toenemende druk die de mensheid uitoefent op de planeet.
Naar tien miljard mensen
“We zijn met steeds meer mensen, die steeds meer consumeren en steeds meer uitstoten”, schetst Snoeck het probleem. We leven in het Antropoceen, het tijdperk waarin de mens voor het eerst het lot van de planeet bepaalt. Wij hebben de toekomst van de Aarde in handen, maar blijven onze druk op de planeet maar opvoeren. “De wereldbevolking stijgt snel: in 2050 zijn we met tien miljard, tegenover bijna acht miljard mensen nu. Om al die monden goed te voeden, hebben we ruim 50% meer voedsel nodig. Maar we lopen nu al tegen de grenzen aan.”
Dat de wereldbevolking groeit, ligt niet aan ons: in West-Europa worden zelfs niet genoeg kinderen geboren om de bevolking in stand te houden. De groei is dus elders, in andere werelddelen te vinden. Vooral de snel stijgende bevolking in Azië (nu al goed voor twee derde van de wereldbevolking) heeft grote gevolgen, omdat de bevolking er tegelijk snel welvarender wordt. China heeft nu al de grootste middenklasse ter wereld, met meer mensen dan de héle bevolking van de Verenigde Staten en 60% van de hele bevolking van Europa.
Met die welvaart komt ook nieuw consumptiegedrag. Voor de meeste wereldmerken is China tegenwoordig de grootste afzetmarkt, maar Chinese middenklassers beginnen ook zoals hun Westerse tegenhangers te eten. De vraag naar vlees stijgt in Azië al decennialang sterk, terwijl zeker veeteelt een problematisch grote ecologische voetafdruk heeft.
Chinezen plukken de wereld kaal
De Chinese president Xi Jinping doet er alles aan om de groeimotor draaiende te houden en zijn land van de nodige grondstoffen te voorzien. Er zit flink wat druk op de ketel, aangezien onze planeet het nu al niet meer kan bolwerken – laat staan wanneer landen zoals China nog verder industrialiseren en dus nog meer gaan verbruiken en/of uitstoten.
Er is dus een heuse grondstoffenrace aan de gang, nog los van de oorlog in Oekraïne. China bouwt al jaren aan vier nieuwe Zijderoutes, waarmee Xi Jinping de bevoorrading van zijn land wil veiligstellen. Van kopermijnen in Servië tot visvangst in Madagaskar, Chinezen banen zich er letterlijk een weg naartoe. De strategie is overal dezelfde: Chinese overheidsbedrijven bieden (armere) landen aan om moderne infrastructuur te bouwen, vaak spoorwegen en autobanen, maar ook moderne havens en fabrieken. De technologie en installaties zijn Chinees, de uitbating gebeurt door Chinezen en als de landen hun leningen niet kunnen terugbetalen, wordt China ook eigenaar.
Ook in de import is China zeer actief, ziet Snoeck. Om maar enkele voorbeelden te noemen: het land vult schepen met hout van bij ons, de befaamde Rothschild-wijnen hebben een langlopend Chinees contract en nu Rusland wegvalt, wordt China de graanschuur van de wereld. En wat met de banden tussen Poetin en China? “Wat als alle grondstoffen straks naar Azië gaan? Dat gaan we voelen.”
Afval wordt onbetaalbaar
Niet alleen stevenen we af op een klimaatramp, maar ook op een wereld van schaarste, gelooft Snoeck: “We moeten zowel ‘consuminderen’ als bewust consumeren. Laten we eerst al eens nadenken over ons afval: we kunnen ons vandaag en morgen geen verspilling permitteren, afval wordt te duur.” Voedsel komt namelijk met een prijs, voor mens en milieu. Dat er zoiets bestaat als voeding tegen dumpingprijzen, is niet meer van deze tijd. “Als we willen zorgen dat de volgende generaties nog eten hebben, moeten we het anders gaan aanpakken.”
Hoe moet het dan verder? In de distributie moeten we naar voeding op maat van de consument gaan, denkt Snoeck. Denk bijvoorbeeld aan maaltijdboxen à la HelloFresh, waar elk ingrediënt al in de juiste hoeveelheden is voorzien. Zo is er minder afval. Maar zulke oplossingen zouden er ook moeten komen voor mensen alleen (één op drie huishoudens in de EU bestaat nu al uit één persoon) en voor ouderen. Een kwart van de Belgen is vandaag namelijk al boven de 65 en de vergrijzing neemt alleen maar toe.
Wetenschap kan ons redden
Verder moeten producenten op zoek naar het voedsel van morgen. “Wetenschap zal ons moeten helpen. Danone heeft in België bijvoorbeeld voor het eerst koolstofneutrale Actimel ontwikkeld. De koeien krijgen een voedingssupplement toegediend, waardoor ze 30% methaan minder uitstoten. Maar dan moeten beleidsmakers er wel goed op letten dat we onszelf niet in de voeten schieten en door te veel regelneverij te beletten dat bedrijven durven experimenteren.”
Europese bedrijven worden namelijk geconfronteerd met de keerzijde van de globalisering. “Oude en nieuwe systemen botsen met elkaar. Wie niet snel genoeg innoveert, verliest de race. Geld wordt uit Europa getrokken en verdwijnt naar het Westen of het Oosten. Na de Amerikaanse multinationals zijn nu ook Chinese spelers in opmars. Denk maar aan Ochama van JD.com, dat in Nederland op de omnichannelmarkt springt met dank aan zijn technologische voorsprong. In Italië nemen Chinezen de naaiateliers in Prato een voor een over, voor Chinese fastfashion ‘made in Italy’. Hetzelfde geldt dus ook voor non-food. Zeker daar is nood aan transparantie en bewustmaking van de consument.”
Welke methodes, technologieën en nieuwe businessmodellen een mooie en duurzame toekomst voor de Europese retail en FMCG veilig kunnen stellen? Ontdek het nu in de boeken The Future of Food en de volledig nieuwe editie van The Future of Shopping (eind april verkrijgbaar).
Op het RetailDetail Congress op 28 april geeft Jorg Snoeck ook een inspirerende keynote over ’the future of shopping’. Hij deelt er het podium met Megan Maley (Zalando), Roland Palmer (Alibaba) en vele anderen. Klik hier voor meer informatie en tickets.
